موضوع سرشت، طینت و خمیرمایه اولیه ساخت انسان ازجمله مطالبی است که در منابع روایی به آن پرداخته‌شده است. شیعه و عدلیه از یک‌سو قائل به حسن و قبح عقلی هستند و بر اراده و اختیار انسان پافشاری می‌کنند و از سوی دیگر با یک سلسله احادیث و روایاتی مواجه می‌باشند که حکایت از جبر و محدودیت انسانها دارد. ظاهر این احادیث بیانگر این موضوع است که خداوند طینت انسانها را متفاوت آفرید و از همان ابتدا طبیعت برخی را بهشتی و طبیعت برخی دیگر را جهنمی دانست. به همین سبب علما و بزرگان راه‌حل‌های مختلفی را جهت حل این موضوع ارائه نموده‌اند؛ تحقیق حاضر این راه‌حل‌ها را گزارش، نقد و بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که در بررسی این اخبار معلوم می‌شود که اختلاف انسانها در طینتشان امری طبیعی، موجه و لازمه اجتناب‌ناپذیر نظام خلقت است؛ و اختلافات ناشی از طینت که در اخبار طینت بیان‌شده است به نحوی نیست که اختیار را از انسان سلب کند؛ بلکه نقش ماده اولیه خلقت و طینت انسانها در حد اقتضاست نه بیش از آن. از بین ادله و وجوهی که در جمع بین اخبار طینت و اختیار انسان ذکرشده است، به نظر می‌رسد بهترین وجه جمع بیان‌شده نظریه علامه طباطبایی(ره) باشد که قائل است اخبار طینت مربوط به عالم مثال است که با این وجه جمع، مضمون این اخبار مستلزم جبر و سلب اختیار از انسان نمی‌گردد.
)